در این مقاله به بررسی و معرفی رشته میکروبیولوژی خواهیم پرداخت. میکروبیولوژی راهگشای پیشرفت علم پزشکی است و گسترش آن توانسته به پیشگیری، کنترل و درمان بسیاری از بیماری‌های مرگبار عفونی کمک کند. این رشته سال‌ها است که یکی از رشته‌های محبوب تجربی محسوب میشود و دانش‌آموزان برای قبولی در آن با یکدیگر رقابت می‌کنند. میکروبیولوژی همانطور که از نام آن پیدا است به بررسی میکروب‌ها می‌پردازد. اما به دلیل کلیات مشترک شاخه‌های مختلف رشته زیست‌شناسی و باورهای نادرست عموم، برای بسیاری از دانش‌آموزان سوال است که میکروبیولوژی چیست؟ تفاوت سلولی مولکولی و میکروبیولوژی چیست؟ آیا میکروبیولوژی همان علوم آزمایشگاهی است؟
![]()
میکروبیولوژی چیست؟
در تمام دنیا مردم چشم‌انتظار یافتن راهی از طریق میکروبیولوژی، برای نجات انسان از چنگال بیماری‌های عفونی جدید مانند کرونا هستند. هدف این رشته شناخت جانداران میکروسکوپی و مسائل جنبه‌های فیزیولوژیکی، بیوشیمیایی و ژنتیکی مختلف مربوط به آن‌ها و همچنین اثراتی است که بر روی زندگی ما انسان‌ها یا جانوران دیگر می‌گذارند. میکروبیولوژیست‌ها در سطوح مختلف نسبت به میکروب‌ها اطلاعات کسب می‌کنند :
میکروب‌ها در سطح جامعه (اکولوژی و اپیدمیولوژی میکروبی)
میکروب‌شناسی در سطح سلول (زیست‌شناسی سلولی و فیزیولوژی میکروبی)
میکروب‌شناسی در سطح پروتئین‌ها و ژن‌های میکروارگانیسم‌ها
میکروب‌ها فقط جنبه بیماری‌زایی ندارند بلکه می‌توان از آن‌ها برای دست‌یابی به منافعی در تولید غذا، صنعت، حفاظت از محیط زیست، تقویت سیستم ایمنی و گوارش بدن، پیشگیری و کنترل بیماری‌ها استفاده کرد. این رشته کاربردهای گسترده‌‌ای در زندگی روزمره ما نیز دارد. از این رو کاربرد میکروبیولوژی در صنعت بسیار زیاد است.
![]()
توانایی های لازم برای میکروبیولوژی
توانایی های درسی
دروس اصلی برای رشته میکروبیولوژی در دبیرستان زیست، شیمی و زمین‌شناسی هستند. اطلاعات این سه درس پایه‌های علمی شما در دانشگاه را تقویت می‌کند. بنابراین باید هم به این دروس علاقه داشته باشید و هم برای قبولی در کنکور، حسابی آن‌ها را مطالعه کنید. دروس دانشگاهی میکروبیولوژی هم نسبت به سایر رشته‌های زیست‌شناسی جنبه حفظی بیشتری دارند چون سرشار از نام و ویژگی‌های میکروب‌ها هستند. پس قبل از انتخاب رشته به اینکه چقدر میتوانید با حفظ کردن مطالب کنار بیایید فکر کنید.
مهارت های فردی
توانایی انجام کارهای انفرادی: کارهای رشته میکروبیولوژی اغلب فردی هستند و باید در آزمایشگاه مشغول به کار شوید. بنابراین یک متخصص میکروبیولوژی باید بتواند ساعت‌های طولانی به کار خودش متمرکز باشد.
دقت بالا: کار در آزمایشگاه خصوصا اگر مربوط به تشخیص طبی و مرتبط با سلامتی افراد باشد، نیازمند توجه، جزئی‌نگری و دقت بسیار زیادی است چون میزان خطا در این مشاغل اهمیت بالایی دارد و از ظرافت بالایی برخوردار است.
صبور بودن: کارهایی که به عنوان یک کارشناس یا متخصص میکروبیولوژی انجام می‌دهید، نیاز به صبر و صرف زمان دارند. بنابراین صبور بودن از ویژگی‌های کلیدی این رشته است.
علایق شخصی
کار با تکنولوژی و نرم‌افزارهای مورد استفاده در میکروب‌شناسی باید جزو علایق و برنامه‌های شما باشد.
شما به عنوان یک میکروبیولوژیست با میکروب‌ها کار می‌کنید، بنابراین باید این مسئله را نیز قبل از انتخاب رشته در نظر بگیرید. کار میکروبیولوژیست در آزمایشگاه تشخیص طبی یا آزمایشگاه‌های تشخیصی دیگر نیازمند این است که از برخورد داشتن با این موارد احساس بدی نداشته باشید.
حتی برای کار در زمینه‌های کاربردی میکروبیولوژی مانند تشخیص طبی، باید بتوانید مقالات و مطالب علمی روز را مطالعه کنید و به تحقیق و پژوهش علاقه‌مند باشید.
علاوه بر اینها رشته میکروبیولوژی بسیار رشته ی گسترده ای میباشد و تنها به فعالیت در آزمایشگاه تشخیص طبی خلاصه نمیشود. علاوه بر کار در آزمایشگاه تشخیص طبی، کارشناسان میکروبیولوژی با کار در آزمایشگاه های تحقیقاتی تجربه خود را اعتلا بخشند.
با این حال، این رشته بار به کار در آزمایشگاه ختم نمیشود و فضای گسترده این رشته، علاقه مندان زیادی را به این سمت میکشاند.
کسانی که علاقه مند به بخش صنعت هست، میتوانند با وارد شدن به این رشته، به هدف و علاقه خود بپردازند و فعالیت های خلاقانه زیادی را در این عرصه انجام دهند که علاوه بر سود شخصی، برای جامعه پزشکی و زیست شناسی و همچنین پیشرفت کشور سودمند سودمند خواهد بود.
![]()
بازارکار رشته میکروبیولوژی
بخش اصلی کار یک میکروبیولوژیست در آزمایشگاه است مگر اینکه در شغل‌های آموزشی مشغول به کار شوید. درامد میکروبیولوژی در ایران را نمی‌توان به طور دقیق تخمین زد چون به عوامل متعددی از جمله سطح تحصیلات، مهارت‌ها، تکنیک‌هایی که فرد می‌داند، محل کار و زمینه شغلی او بستگی دارد. با توجه به کاربردهای فراوان این رشته در صنعت و پزشکی، آینده شغلی رشته میکروبیولوژی رو به رشد خواهد بود. اگر دوست دارید.
مشاغل میکروبیولوژی
شغل‌ها و محیط‌های کاری که یک فارغ‌التحصیل میکروبیولوژی می‌تواند در آن‌ها مشغول شود عبارتند از:
آزمایشگاه تحقیقاتی و بعد آزمایشگاه تشخیص طبی
سازمان‌های حوزه بهداشت و درمان
پژوهشگاه‌های نفت
آزمایشگاه‌های پاتولوژی
آزمایشگاه‌های میکروب‌شناسی
بخش نمونه‌گیری یا آزمایشگاه مراکز خصوصی یا بیمارستان‌ها
مراکز یا بخش‌های تحقیقاتی حوزه زیست‌شناسی و میکروبیولوژی
کارخانه‌های صنایع غذایی و دارویی
سازمان محیط زیست
شرکت‌های تولید کننده یا واردکننده تجهیزات آزمایشگاهی
پژوهشگاه‌ها
آموزشگاه‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها
شرکت در کنکور تجربی و انتخاب رشته میکروبیولوژی
برای انتخاب رشته میکروبیولوژی باید در رشته تجربی درس خوانده باشید و در کنکور تجربی ثبت نام کنید. اگر نمی‌دانید شرایط برای ورود به این شاخه چیست، سری به مطلب شرایط انتخاب رشته نهم تجربی بزنید. میکروبیولوژی در واقع یکی از گرایش‌های رشته سلولی و مولکولی است. در حال حاضر داوطلبان میتوانند از هر رشته‌ای که در دبیرستان درس می‌خوانند در کنکور رشته دلخواه خود شرکت کنند. اما به یاد داشته باشید از کنکور سال ۱۴۰۲ باید حتما رشته دیپلم و کنکور شما یکسان باشند.
جدول زیر ضرایب دروس رشته تجربی را نشان می‌دهد. فراموش نکنید از کنکور سال ۱۴۰۲ به بعد زیرگروه‌ها نیز با هم ادغام می‌شوند و اهمیت دروس در رشته‌های مختلف یکسان است.
| فیزیک | ریاضی | زمین شناسی | شیمی | زیست شناسی |
| 7 | 7 | 1 | 9 | 12 |
نمی‌توان دقیقا رتبه لازم برای رشته میکروبیولوژی را تعیین کرد چون بستگی به سختی و آسانی سوالات هر سال و نحوه انتخاب رشته سایر داوطلبان هم دارد. اما بر اساس کارنامه های کنکور سراسری سال‌های اخیر، داوطلبان تا رتبه ۵۰۰۰ نیز توانسته‌اند در دانشگاه‌های دولتی تهران رشته میکروبیولوژی قبول شوند.
میکروبیولوژی بدون کنکور
تاکنون رشته میکروبیولوژی بدون کنکور در هیچ دانشگاه سراسری و دولتی، ارائه نشده است. اما برخی از رشته‌ها از جمله میکروبیولوژی بدون کنکور و بر اساس سوابق تحصیلی دوره متوسطه دانشجو می‌پذیرند. شرایط ثبت نام در این رشته‌ها هر سال در دفترچه انتخاب رشته بدون کنکور توسط سازمان سنجش ارائه میشود.
![]()
گرایش های رشته میکروبیولوژی
میکروبیولوژی در مقطع کارشناسی هیچ گرایشی ندارد و به صورت عمومی ارائه میشود و همانطور که گفتیم خود این رشته از گرایش‌های سلولی و مولگولی است. اما در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا رشته میکروبیولوژی دارای چند گرایش مختلف است. فارغ‌التحصیلان کارشناسی میتوانند برای ادامه تحصیل در دو کنکور مختلف شرکت کنند. شاخه های میکروبیولوژی به صورت کلی به دو دسته تقسیم می‌شوند
رشته میکروبیولوژی پزشکی
رشته میکروبیولوژی عمومی
میکروبیولوژی پزشکی توسط دانشگاه‌های وزارت بهداشت و علوم پزشکی و شاخه عمومی توسط وزارت علوم ارائه میشود. ممکن است بعضی از گرایش های میکروبیولوژی توسط هر دو وزارت ارائه شوند اما در وزارت بهداشت مباحث بیشتر در ارتباط با حوزه سلامت و به صورت کاربردی هستند و در وزارت علوم بیشتر جنبه تحقیقاتی و پایه دارند. به جز این تقسیم‌بندی کلی، میکروبیولوژی در دانشگاه گرایش‌های مختلفی دارد که در ادامه توضیح داده‌ایم.
میکروبیولوژی پزشکی
دانشجویان در این گرایش درباره میکروارگانیسم‌هایی مطالعه می‌کنند که موجب بیماری می‌شوند، برای سلامت مهم هستند یا نقش درمانی و دارویی دارند. با توجه به تمرکز این گرایش بر تحقیق و پژوهش در حوزه سلامت، آینده شغلی میکروبیولوژی پزشکی بیشتر وابسته به آزمایشگاه‌های تشخیص طبی، آزمایشگاه‌ها و بخش‌های تحقیق و توسعه در زمینه پزشکی و دارو است.
میکروبیولوژی غذایی
میکروبیولوژی غذایی به مطالعه و استفاده از انواع میکروارگانیسم‌ها در تولیدات غذایی می پردازد. همچنین میکروب‌هایی را بررسی می‌کند که میتوانند موجب آلودگی و فساد مواد غذایی و ایجاد بیماری شوند. فارغ‌التحصیلان این رشته میتوانند در همه کارخانه‌ها، صنایع و مراکزی که با تولید، بازرسی از تجهیزات تولید و پخش مواد غذایی سر و کار دارند، فعالیت کنند.
میکروبیولوژی صنعتی
میکروبیولوژی صنعتی به مطالعه و آزمایش‌های علمی بر روی میکروارگانیسم‌هایی مانند باکتری، جلبک و قارچ می‌پردازد که کاربرد صنعتی و تجاری دارند. هدف از تحقیق و بررسی کاربرد میکروارگانیسم‌ها در این گرایش، فرآیندهایی نظیر زیست پالایی و حذف فلزات سنگین، سیستم های تخمیری، استخراج و خالص‌سازی متابولیت‌ها، شناسایی آلودگی‌های محیط زیست و راه‌های مقابله با آن‌ها و همچنین کاربرد مواد تولید شده توسط میکروب‌ها است.
![]()
دروس رشته میکروبیولوژی در دانشگاه
دانشجویان کارشناسی میکروبیولوژی باید 140 واحد درسی را بگذرانند که که معمولا ۴ سال و ۸ ترم طول می‌کشد. در جدول زیر لیست دروس عمومی، اختصاصی و اختیاری رشته میکروب شناسی عمومی را مشاهده می‌کنید.
| مبانی نظری اسلام، اخلاق اسلامی، انقلاب اسلامی، تاریخ و تمدن اسلامی، آشنایی با منابع اسلامی، ادبیات فارسی، زبان عمومی، تربیت بدنی | دروس عمومی |
| میکروبیولوژی محیطی و آزمایشگاه، باکتری شناسی و آزمایشگاه، قارچ‌شناسی و آزمایشگاه، میکروبیولوژی صنعتی و آزمایشگاه، بیوشیمی فیزیک، مبانی فیزیولوژی گیاهی و آزمایشگاه، ایمونولوژی و آزمایشگاه، تکامل، ژنتیک و آزمایشگاه، میکروبیولوژی و آزمایشگاه، بیوفیزیک، شیمی عمومی و آزمایشگاه، زیست گیاهی و آزمایشگاه، فیزیک و آزمایشگاه، بیوشیمی و آزمایشگاه، زیست‌شناسی جانوری و ازمایشگاه، زبان تخصصی، باکتری‌شناسی و آزمایشگاه، میکروبیولوژی غذایی و آزمایشگاه | دروس تخصصی |
| زیست‌شناسی مولکولی، ویروس شناسی، زیست شناسی پرتوی، ژنتیک، آزمایشگاه ژنتیک، مبانی فیزیولوژی جانوری و آزمایشگاه، میکروبیولوژی و آزمایشگاه، اکولوژی عمومی، ریاضی عمومی، شیمی آلی و آزمایشگاه، بیوشیمی و آزمایشگاه، آمار زیستی، زیست شناسی سلولی و آزمایشگاه، پروتوزئولوژی | دروس اختیاری |
همچنین دروس پایه ریاضی، فیزیک، شیمی عمومی، شیمی آلی وآزمایشگاه هایشان را شامل میشود.
یک سوال مهم: رشته میکروبیولوژی و سلولی و مولکولی متفاوت هستند؟
رشته سلولی و مولکولی درباره سلول‌ها و مولکول‌های موجودات زنده مختلف مطالعه می‌کند اما دانشجویان در میکروبیولوژی به طور اختصاصی با میکروارگانیسم‌های مختلفی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌ها آشنا می‌شوند. در واقع میکروبیولوژی یکی از گرایش‌های سلولی و مولکولی محسوب میشود که در مقاله بعدی به معرفی این رشته می پردازیم
![]()
سخن پایانی
با تمام بی مهری هایی که به این رشته میشود، میکروبیولوژی یکی از رشته‌های پرطرفدار علوم تجربی است که برای سال‌ها علاقه‌مندان زیادی داشته است و با توجه به رشد صنعت و علم پزشکی، آینده شغلی خوبی هم در آینده دارد. علی الخصوص، از زمانی که جهان با موجود جدیدی به اسم کرونا مواجه شد، توجه علاقه مندان رو بیشتر از قبل به خود جلب کرد و باعث پیشرفت های بسیاری در این رشته شد.
از این رو میتوانید در پذیرش میکروبیولوژی بدون کنکور هم با توجه به شرایط اعلامی سازمان سنجش شرکت کنید. برای انتخاب رشته میکروبیولوژی باید وارد رشته تجربی شوید و در کنکور تجربی شرکت کنید. امکان ادامه تحصیل تا مقطع دکترا در این رشته وجود دارد و جای رشد و پیشرفت آن زیاد است. بنابراین اگر عاشق دنیای موجودات کوچک میکروسکوپی هستید و استفاده از منافع یا جلوگیری از مضرات آن‌ها را دوست دارید، اگر جزئی‌نگر و دقیق هستید و به کارد ر آزمایشگاه علاقه دارید، وقتش رسیده که به میکروبیولوژیست شدن فکر کنید.
فتحی- عضو تیم مشاوره تحصیلی مجموعه جهاد آموزشی
